Brugata 16

gnr 28 / bnr 113
Byggjeår: 1928 (første bygget), ca 1976 (noverande bygg)
Bruk: Musikkhandel, kolonial, skoforretning, fruktforretning, hatteforretning, manufaktur, elektrisk forretning, verkstad, kolonial

Byggherre var Hans Sand. Han søkte i april 1928 om byggeløyve for ein trebygning med 3×9 tommars plank i ytterveggene og to butikklokale i første etasje og husvære i 2. etasje.

Hanna Simonsen frå Skudenes var den første som byrja handel i den største butikken. Det var ny kraftutbygging i fjellet og gode tider i Sauda, så Hanna Simonsen gjorde det godt med musikkhandelen sin. Ho vart seinare litt av en «kjendis», for å nytta eit moderne uttrykk. Ho hadde forretning i New York, selde norske varer i Brooklyn, der alle kjende «Tante Hanna». På sine eldre dagar budde ho i Sandnes.

Utover på 1930-takt vart det til dels vanskelege år i Sauda, også for forretningslivet, skulle ein tru. Men folk må ha vore optimistiske. Mange prøvde seg med butikk i dei to lokala. Torstein Aarthun t.d. starta kolonialhandel, og var der eit par år før han i 1935 flytta over gata til sitt eige hus. Harald Olsen frå Stavanger var gift med ei saudajente, Amanda (Ada) Østrem. Han opna skoforretning. Faren, Ommund Olsen, hadde skoforretning i Nygata i Stavanger. Etter at han reiste frå Sauda, truleg i 1937, dreiv Harald skoagentur i Stavanger ei tid før han overtok faren sin forretning. I februar 1936 leigde Anna Cecilie Birkeland det minste lokalet. «Favorit», var namnet ho gav fruktforretninga. Ho hadde tatt eksamen ved Augestad og Granner sin handelsskule i Sauda, som var ein kveldsskule. Ho heldt det gåande til mai 1938. Det vart inga karriere i forretningslivet. For Anna vart det ein ny start. Ho reiste til Oslo, der ho tok sjukepleiarutdanning med vidareutdanning bade som jordmor og operasjonssjukepleiar. I seinare tid dreiv ho mest med undervisning på Ullevål Sjukehus, der ho heile tida hadde sitt arbeid.

Elles var det hatteforretning der ei kort tid. Det var ei dame frå Odda – med etternamn Herfingdal – som dreiv butikken. Ho hadde sett eit passande namn på han, «Hatten» kort og godt. I bakrommet sat Hanna Bergeland og sydde.

Så vart det krig og okkupasjon og lite varer, men stor aktivitet ved Nordag-anlegget i Saudasjøen. Butikklokala vart til dels nytta som kontor. Firmaet Ditlev Lexow, som hadde mange mann i arbeid på Nordag-anlegget, nytta det største lokalet til kontor ei tid. I det andre rommet arbeidde Cecilie Tomseth (gift Nilsen) med strikkemaskinen.

Etter krigen vart det manufakturforretning i det eine lokalet og elektrisk forretning i det andre. Walla Henriksen heldt til i «Vonheim» til 1952 då ho flytta til Nørgaard-huset. Etter ho var flytta ut, vart dei to lokale skitt saman, og det vart elektrisk forretning der i lang tid.

Det byrja med at autorisert installatør Gudmund Botnen og Nils Hammersmark leigde garasjen til Hans Sand i 1945 for a nytta han som lager. Noko seinare leigde dei det ein butikklokalet og i tillegg halve kjellaren, som dei nytta til verkstad. Botnen og Hammersmark A/S selde elektriske artiklar og dreiv elles med installasjon på nybygg og reparasjon. Firmaet vart registrert hausten 1946. I 1952 reiste Nils Hammersmark til Amerika og vart verande der. Firmaet heldt fram som «Botnen Elektriske», og heldt heile tida til i Sand sitt hus. Seinare vart det gjort om til aksjeselskap ved at dei tilsette overtok aksjar. Men i 1976, etter 30 år, var det slutt. Gudmund byrja då i det kommunale elektrisitetsverket, samstundes som «Vonheim» vart kjøpt av Ole Skorpe og seinare rive for å gi plass til eit nybygg.

Men «Botnen Elektriske» heldt fram i Mogata. Elektrikar Toralf Botnen, yngre bror til Gudmund, som lenge hadde arbeidd i firmaet, kjøpte Jon Aartun sin fiskebutikk og dreiv vidare i elektrikarbransjen.

Kjelde: Tre gater på Øyra

---